De fil en veta...: de febrer 2025

Lo Contertulio
Vint ans fasiá que se plorava de la patría, es a dire de la tertulia (*) ont aviá passat las oras mai bèlas, las solas qu’avián vertadièrament comptat dins sa longa joinessa. Que, per Redondo, la patría èra pas la nacion, la region, la província nimai la vila ont èra nascut. La patría èra per Redondo aquel parelh de taulas de marme blanc del cafè de l’Union, dins lo canton a esquèrra quand dintram, ont èra vengut cada jorn, pendent mai de vint ans amb los amics, per espepissar e analizar tot çò de divenc e tot çò d’uman e encara mai qu’aquò.
A quaranta quatre ans, Redondo s’èra trobat roïnat per son banquièr e forçat de trabalhar. Per aquò far, s’enanèt a las Americas, ençò d’un oncle que teniá una proprietat bèla. A las Americas, regretèt fòrça la patría, la tertulia del canton del cafè de l’Union e, gaireben plorinejant, sospirava d’i poder tornar un jorn.
Diguèt pas al reveire als amics e, un còp partit, copèt quitament tota relacion amb eles. Coma los podiá pas ausir, ni veire, ni viure amb eles, tant valiá res saber de lor quita vida. Copèt tota comunicacion amb la patría, se contentant solament a l'idèa de la retrobar un jorn o l’autre, mai o mens cambiada, mas çaquelà dins l’espèra que siá totjorn parièra.
A la remembrança dels companhs, es a dire los contertulios, se disiá :
- Qu’aurà trobat de nòu Romualdo ? Quina autra quimèra lo Patriarca ? Quina poesia luminosa Ortiz per l’aniversari d’Henestrosa ? Quina messorga mai fabulosa Manolito ? E aital aital.
Visquèt a las Americas, pensant totjorn a la tertulia luènh, sospirant per ela, noirissent son desir amb l’ignorància volontària de çò que veniá. E las annadas passavan e l’oncle totjorn lo daissava pas tornar. E se plorava en silenci. Capitèt pas a se fargar una patría novèla, es a dire que trobèt pas una autra tertulia per remplaçar l’anciana. E las annadas contunhèron de passar fins a çò que l’oncle defunte, li daissant una part bèla de la fortuna e, encara mai, la libertat de tornar enfin al país. Redondo se vegèt alara liure, blat ensacat e, crentut çaquelà, tornèt al país.
Fòrça emocionat, s’encaminèt pel primièr còp dempuèi mai de vint ans cap al canton del cafè de l’Union, al fons a esquèrra quand dintram, aquí ont èra sa patría ! En arribant, lo còr fasiá tifa-tafa, las cambas flaquejavan. Los joves qu’èran aquí èran pas los meteisses. Los reconeguèt pas e lo reconeguèron pas. Lo cap de l’acamp èra un autre. S’acerquèt. Ni Romualdo, ni Patriarca, ni Henestrosa, ni Ortiz, ni aquel messorguièr de Manolito, ni D. Moisés, ni... dins lo nombre ne coneissiá pas un sol ! Sa patría èra desapareguda o aviá mudat endacòm mai. E se sentissiá solet, desesperadament solet, sens patría, sens fogal, sens quitament la consolacion d’èsser viu.
Forabandit, aviá tant somiat e desirat pendent mai de vint ans e ara ...! Tornèt al sieu, un ostal freg en locacion, amb lo pes de sos seissanta uèit ans. Se sentiguèt fòrça vièlh.
Pel primièr còp, agachèt davant el e se sentiguèt lo còr gelat a la pensada del pauc de vida que li demorava. E quina vida ! Aquela nuèit foguèt per el una nuèit òrra ont creguèt ausir lo vent de la val de Josafat.
Mas, dos jorns puèi, cap clin, arrendut, coma l’ombra d’una fuèlha jauna arrancada per un cèrvi, s’acerquèt del canton del cafè de l’Union e se seguèt a la tresena taula de marme, pròche la de sa patría.
E parèt l’aurelha a çò que disián los novèls, aqueles envasidors barbars. Èran quasi totes joves. Lo mai vièlh deviá téner la cinquantena. Subte, un se cridèt : « Aquò me rementa una de las paraulas mai bèlas de D. Romualdo ».
En ausissent aquò, Redondo, butat per una fòrça interiora, se quilhèt, s’acerquèt e diguèt :
- Fasètz excusa, sénhers, vos ai ausit parlar de D. Romualdo e volriái saber se la persona es plan M. Romualdo Zabala que m’èra un bon amic d’enfança.
- El meteis, respondèron.
- E cossí se pòrta ?
- Es defuntat dempuèi quatre ans.
- Avètz conegut Ortiz, lo poeta inspirat ?
- L’auriam pas conegut foguèsse pas nòstre.
- E alara ?
- Es defuntat tanben.
- E lo Patriarca ?
- Es partit e sabèm pas pus res d’el.
- E Henestrosa ?
- Es defuntat.
- E D. Moïse ?
- Sortís pas mai, es paralisat !
- E Manolito lo messorguièr ?
- Es mòrt tanben...
Es mòrt... es mòrt... es partit e sabèm pas res mai... es a l’ostal paralisat.. e ieu soi viu encara... Mon Dieu ! Mon Dieu ! – e se seguèt entre eles en se plorant.
Dins un silenci de tragedia, un dels envasidors demandèt :
- E vos, sénher, podèm saber...?
- Soi Redondo...
- Redondo ! - clamèron totes amassa. Lo qu’es estat a las Americas, roïnat per son banquièr ? Redondo, que n’avèm jamai res sabut ? Redondo que disiá aquela tertulia sa patria ? Redondo, que fasiá lo bonaür de totas las taulejadas, lo que cosinejava, lo que jogava de la guitara, l’especialista de las istòrias calhòlas ?
Lo paure Redondo levèt lo cap, agachèt alentorn. Li avián tornats los uèlhs e comencèt a entreveire que la patría se reviscolava e, amb de lagremas encara, mas de lagremas diferentas çaquelà, s’escridèt :
- Òc, el meteis, Redondo el meteis !
L’enrodèron, l’aclamèron, lo nommèron paire de la patría e el sentiguèt dins son còr que patacava lo fuòc d’una sang novela. Ara èra el, lo vièlh, qu’envasissiá los envasidors.
E contunhèt a participar a la tertulia e foguèt quitament convencut qu’èra la meteissa, exactament parièra e que viviá encara en ela, mercé los remembres, lo gaubi de sos fondators. E Redondo èra la consciéncia istorica de la patría. Quand disiá : « Aquò me rementa una replica del Romualdo nòstre...», totes amassa respondián : « Òsca ! Òsca ! » Un autre còp : « Ortiz, amb son umorisme costumièr, un jorn disiá...». O encara : « Per las messorgas, aquò èra Manolito ». E tot èra exaltacion.
E aprenguèt a conéisser los novèls tertulios e a los aimar.
E quand capitèt a contar unas de las galejadas pebradas de son repertòri, se prenguèt un còp de jove. Ajudèt a la taulejada venenta e, per sos seissanta nòu ans, joguèt de la guitara e cantèt. Èra un cant a la patría etèrna, eternalament reviscolada. Un dels novèls contertulios, Ramonete, qu’auriá pogut èsser son felen, recebèt una afeccion particulara de Redondo. Se seguèt a costat d’el, li piconejava lo genolh e encorava sas galejadas.
E disiá : « Tu, siás la fiertat de la patría ! » que los tutejava totes. E coma la borsa de Redondo èra dobèrta a totes los companhs, los contertulios, Ramonete ne profeitèt per son compte.
Arribèt a la tertulia un novèl, nebot d’un companh, un adolescent decidaire e un pauc lengut, mas bonàs e nòble.
Mas lo vièlh Redondo presava pas aquel novèl vengut. La patría se deviá aparar. E quand l’ausissiá pas, li disiá l’Intrús. E amagava pas sa malfisança de l’Intrús que, al contrari, adorava lo vièlh Redondo coma un patriarca.
Un jorn, Ramonete venguèt a mancar, e Redondo, socitós, demandèt cossí anava. Respondèron qu’èra malaut. Dos jorns puèi, èra defuntat. E Redondo se plorèt. Lo plorèt coma un filh. E faguèt sèire l’Intrús a costat d’el e li diguèt :
- Vejam, Pepe, ieu, quand siás arribat a la tertulia, dins aquela patría, t’ai batejat l’Intrús. Ta venguda me semblava una intrusion, quicòm que destorbava l’armonia. Compreniái pas que veniás remplaçar lo paure Ramonete. Dempuèi longtemps es nascut lo que prendrà ma plaça. Ven aicí, sieta-te pròche. Sèm totes dos la debuta e la fin de la patría.
Totes piquèron de las mans.
Un jorn, coma o fasián tres o quatre còps l’annada, preparèron una taulejada, una agapa coma se disiá un còp èra. Redondo patronejava. Aviá aprestat un fricòt que n’èra especialista. La fèsta foguèt plan animada. Se faguèt de citacions del grand Romualdo e un omenatge a Ramonete. Quand anèron desrevelhar Redondo, que semblava adormit – coma sovent -, lo trobèron mòrt. Se moriguèt dins sa patría, dins une fèsta patriotica.
La fortuna foguèt legada a la tertulia, compartida entre totes los companhs, amb l’obligacion d’organisar un nombre de taulejadas per an e pregant per qu’un remembre siá dedicat als fondators glorioses de la patría.
Lo testament olograf, un document fòrça curiós, s’acabava aital :
« E saludi los que m’an fach viure la vertadièra vida, seràn dins la patría celestiala ont, dins un canton del cafè de la Glòria, quand dintram a man esquèrra, los i espèri ».
Tirat e revirat de Miguel de Unamuno, El contertulio.
(*) En Espanha, la tertulia es una mena d’acamp informal mas periodic alentorn d’un sicut o d’un domeni artistic o scientific precís dins la tòca de parlar, de s’entresenhar e d’escambiar idèas e vejaires.