ARRESTAREM PAS LO PROGRÈS

LO BATÈU PERDUT

Li aviái mostrat cossí jogar al batèu perdut. Bastava pas qu’un riusset e un tròç de fusta. Lo riusset l’aviam...
Se torciá per las pèiras et caliá clinhar fòrça de l’uèlh per veire, en plaça del riusset, un fluvi bèl al delà de las mars. Preniam una rusca de surrièr o un bocin de cana.
- Son cinc aquí dessús, disiái... un bèl amb la barba, lo capmèstre. Un pichon amb de bòtas, es el qu’a lo pistolet. Un magre que pòrta la guitarra en bricòla, Mostalon lo fidèl, e la prisonièra.
(Tirat e tradusit de Jean le Bleu de Jean Giono).

POUM

Èsser un can es fòrça plasent...
Poum furga dins sas pòchas, ne tira un tròç de cordilh que sos tròces l’estacan del colar a un arbre. Quand sos parents, qu’èran a lo cercar, lo descobrisson al fond de l’òrt, Poum, completament aürós, acocolat, gratussa la tèrra, fa un trauc bèl amb sas patas de davant, mentre qu’escampa la tèrra promptament amb las de darrièr. De temps en quora, fa un jaupar pichon, dolent, e remena la coa coma un can vertadièr.
- Fin finala, aquel enfant serà pas jamai coma los autres ! fa lo paire.
E li tira lo colar mentretant la mamà fa repè, espantada davant aquel èsser fangós, espelhandrat que, susprés dins lo plen de son sòmi despertat, sap pas se deu demorar can o tornar mainatge.
(Tirat e tradusit de Poum de Paul et Victor Margueritte).

COR

QUANT ?

LA LEIÇON DE LULA

Al moment del rescontre amb Macron, Lula, lo President de Brasil, declarèt :
« Çò que se passa a Gaza es pas una guèrra. Es un genocidi que sa victima es pas lo soldat que fa la guèrra mas las femnas e los enfants ».

PARCOURSUP

Una recèpta de cosina dobrís las pòrtas de psicologia de l’universitat. Paure monde !
Veire :
https://france3-regions.franceinfo.fr/occitanie/haute-garonne/toulouse/parcoursup-prechauffer-le-four-beurrer-un-moule-quand-une-recette-de-cuisine-et-l-algorithme-ouvrent-les-portes-de-l-universite-de-psychologie-3165873.html

PAN

Turquia descobrís e torna far un pan vièlh de 5000 ans. Veire :
https://www.france24.com/fr/info-en-continu/20250527-la-turquie-d%C3%A9couvre-et-reproduit-un-pain-vieux-de-5-000-ans

TABAT

BONA NOVÈLA

Michele de Pascale, lo president de la region Emilia Romagna copa las relacions institucionalas amb Israël (L'Humanité).
Veire :
https://www.humanite.fr/monde/gaza/michele-de-pascale-le-president-de-la-region-emilie-romagne-rompt-les-relations-institutionnelles-avec-israel

TV

Cossí la volètz ? Contemplativa o vegetativa ?
Recentament, unas plataformas an creat de serias que prepausan paisatges del monde entièr sens narrator, solament amb de musica.
Veire :
https://www.connectionsbyfinsa.com/silence-tendance/?lang=fr

CHATGPT

Pas pro preparats e guidats per l’IA, dos passejaires se son retrobats blocats en montanha.
Veire :
https://www.ladepeche.fr/2025/05/27/chatgpt-les-envoie-en-randonnee-ils-frolent-la-catastrophe-deux-marcheurs-secourus-apres-avoir-suivi-un-mauvais-itineraire-12724385.php

LA PASSEGIATA

La "passegiata", aquel biais vièlh de la passejada a l’italiana.
Son 6 oras del vèspre dins la pichona illa de Burano, al larg de Venècia. Lo moment requist ont la calorassa d’estiu s’apasima çaquelà. Las faciadas prenon sas colors mai doças e un pauc d’aire fresc corrís per la lòna… Coma pertot en Itàlia, lo passejaire avisat sap d’instint que las condicions son enfin reünidas per realizar la passeggiata, aquela passejada immudabla de fin de jornada que es pel monde miègterranenc çò que lo five o’clock tea es pels Britanics.
Dins la Via Baldassare Galuppi, larga carrièra pedona, los Buraneses van, venon e tornan, en parelh, en familha, entre amics, per grapas de joventas pimpalhadas, per bandas de jovents risolièrs, braç en quèrba. Aquí, un grop d’ancians, plan vestits, perfumats, sorrires en bricòla e canas a la man, s’arrestan per parlar. Aquí, de mamme (« maires ») que menan de carriolets se contan la vida. Cada jorn, de Vènecia a Sicília, de Latium a Polhas, es lo meteis espectacle al meteis moment.
Una passejada que dura dempuèi sègles.
Goethe o Stendhal descrivián ja los encantaments d’aquela passejada que s’agradan de far en Itàlia abans de la cena (« lo sopar »). Plan mai qu’una sortida ordinària per se desgordir las cambas a la frescura, aquel moment de calabrun ont la Bòta se bota en marcha resuma a el solet los fondaments de la dolce vita.
La passejada servís per ligar cada abitant amb lo demai de son monde. « Un biais d’entrar en contacte amb lo collectiu e de dire a quin punt ne fa part », obsèrva Giovanna Del Negro. Per aquesta etnològa siciliana emigrada als Estats Units, la sortida del vèspre a tanben per amira de mestrejar las tensions socialas. Que la marcha met tot lo monde, se pòdi dire, sus un pè d’egalitat. Cadun se coneis e se reconeis dins un camin immudable dempuèi longtemps, una lenta virada a l’entorn d’una plaça o un anar-tornar inchalhent dins la carrièra màger.
Coma dins la commedia dell'arte, totas las generacions e categorias socialas son representadas, amassa, amb aquela alegrança vesiada que faguèt dire un jorn a Cocteau que « los Italians son de Franceses de bona umor ». L’elegia de la lentor.
E gara a qui ne profecha per reglar son compte amb lo vesin ! Aquela proesa quasi teatrala implica de far bona impression. La famosa sprezzatura italiana – paraula intradusibla que designa una mescla d’indoléncia e de gaubi – seriá una simpla manifestacion de la passegiata, la quala serviguèt longtemps de mercat pels celibataris. Vedere e farsi vedere (« veire e èsser vist ») se ditz tanben d’aquel costat dels Alps.
Pels sociològues Véronique e Bernard Cova, autors d’un estudi sus aquela costuma deambulatòria, la perennitat del landrejar miègterranenc es l’expression d’un refús : lo d’un monde ont tot va tròp lèu lèu. Un pam de nas plan miègjornal, una locomocion piano piano que sembla una ronda sens objectiu. Una elegia de la lentor, fin finala.
Tirat e revirat d’un article publicat dins la revista GEO de setembre 2021 (n° 511).

CALENDIARI

Jornalet intègra lo CalenDiari a sa pagina d’acuèlh :
https://www.jornalet.com/nova/23304/jornalet-integra-lo-calendiari-a-sa-pagina-dacuelh

VERGONHA

                                             Captura d'ecran TikTok

A l’escasença de la Jornada mondiala de la Resisténcia lo 27 de mai passat, lo Service d’Information du Gouvernement (SIG) publiquèt sus Instagram e Tik Tok una vidèo (tirada de l'IA) que presenta la vida d’una resistenta de la Segonda Guèrra Mondiala. La vidèo que conten d’errors deguèt èsser retirada del malhum. Veire :
https://www.ladepeche.fr/2025/05/29/la-honte-absolue-lincroyable-bourde-du-gouvernement-contraint-de-retirer-une-video-autour-de-la-resistance-generee-par-lia-12728952.php

DESTORB

RISQUES

EXPRESSION

(PHOTOGRAPHIE DE Kirn Vintage Stock, Corbis via Getty Images)

L’expression alemanda "schadenfreude" indica la jòia que se sentís de cap al malaür dels autres.
D’especialistas an ensajat d’explicar lo fenomèn que sembla de mai en mai costumièr dempuèi la marrana del Covid e l’aveniment dels rets socials.
Veire :
https://www.nationalgeographic.fr/sciences/societe-psychologie-cruaute-la-schadenfreude-ou-le-plaisir-dobserver-le-malheur-des-autres?utm_source=firefox-newtab-fr-fr

CRENTA

SUSPENSION

Una ensenhaira de Sens es estada suspenduda lo 31 de març passat per aver acceptat qu’una minuta de silenci siá observada en classa, a la demanda d’escolans, en memòria de las victimas palestinianas.
Lo rectorat declara que, per far aquò, auriá calgut que foguèsse prof d'istòria... Tartufas !
https://www.communcommune.com/2025/05/sens-yonne-large-soutien-a-l-enseignante-suspendue-pour-une-minute-de-silence-en-hommage-aux-victimes-de-gaza.html

UMANITAT

Julien Assange, lo fondator de WikiLeaks, èra a Cannes per la presentacion d’un documentari que conta son istòria (The Six Billion Dollar Man, L’òme que valiá sièis miliards de dolars).
Montèt las grasas del Palais del Festenal amb una camiseta ont èran marcats los noms dels 4986 enfants de mens de 5 ans tuats a Gaza per Israël.
(L'Humanité, 20 / 05 / 2025)

AIGA

D’escambis entre mantun ministèri lo prefècte de Gard e l’Agence régionale de santé d’Occitanie senhalan qu’un rapòrt sanitari desfavorable a Nestlé Waters es estat cambiat per bona part per protegir la multinacionala. Veire :

https://www.franceinfo.fr/environnement/pollution/qualite-de-l-eau/pollution-eau-potable/info-franceinfo-scandale-des-eaux-en-bouteille-comment-un-rapport-sanitaire-defavorable-a-nestle-a-ete-modifie-par-l-etat_7257015.html?utm_source=firefox-newtab-fr-fr

RTVE

La Ràdio television espanhòla (RTVE) desfisèt l’Union europèa de ràdio television (UER) que l’amenaçava de « multas punitivas » contunhèsse a far referéncia al conflicte a Gaza, çò explica lo jornal El País.
En espanhòl se parla de « tíos cojonudos ».

TOT COMPTAT

SON ARRIBATS

... dins JORNALET :
Benvenguda !
https://www.jornalet.com/nova/23270/los-extraterrestres-son-arribats-en-occitania-amb-un-agach-critic-e-umoristic

CALCUL MENTAL

COCANHA !

Divendres 23 de mai
18h30 espace débats — Table ronde : « Penser et agir avec Félix Marcel Castan : pour une République multiculturelle ».
20h30 : Scène : Concerts pour la langue occitane : La Mal Coiffée et Cocanha

BIO ?

ÒDA A COLOMIÈRS (COLOMÈRS en gascon)

Ah, Couloumies

Trinchat sul tep coumo uno sentinello
Semblos veilla sur nostre bel pays
Quand tout flouris quand tourno l’hiroundelle
Dins le cel clar le souleil t’embellis
E quand la neit descen sur tas campagnos
Quand l’aouselou s’endrom dins le bouissou
Per te bersa quand le soumeil te gagno
Le roussignol entourne sas cansous.

Ah Couloumies jouts tous oumbrages
Toujoun fidels a nostre bel mietjoun
Coumo les aousels dins lous ramages
Te cantaren et t’aimaren toutjoun.

Dins tous pradets ount crech la pimparnello
Millo bestious canton le creatou
Es le printens la maitinado es bello
L’aire esplandis le parfum de las flous.
Tous fiers goujats canton per la laourado
Le biou mugis l’houro diou abansa
Es le répaous del mié de la journada
Tout s’endroumis. Mietjoun ben de souna.

En regardant tas poulidos brunettos
Les els charments la naturo souris
Semblo que Dious n’a boulgut fa d’angetos
Per las moustra dins soun bel paradis
Et quand la festo es dins nostre bilache
Quand les echos répéton tas cansous
L’amour descend sur nostre paysage
Et ber le cel s’embolon lous poutous.

Sur toun clouquié quand sounara l’alarmo
Que te dira le pays ba marcha
Anen efans toute la Franço s’armo
Jouts son drapéou anémous nous fourma
Galouparen vers l’Alsaço Lorraino
Délibraren le pays regrettat
Et te diren clouquié per nostro peino
Anen clouquié souno la libertat.

Ah Couloumies charment village
Toujoun fidels à nostre bel mietjoun
Coumo les aousels dins lous ramages
Te cantaren et t’aimaren toutjoun.
(Grafía originala).

RUGBY

Lo rugby es un espòrt de combat, de combat al sens filosofic. Es question de despassar nòstres quites limits, de pensar primièr, de concebre puèi, de realizar enfin. D’acceptar lo contrari, l’adversitat e l’oposicion : son estructurantas e permeton d’abançar. Jogar dins las constrenchas, passa en arrièr, règlament – aquò s’apren, e sens aquela transmission de sabers, lo qu’a pas jamai tengut una veishiga dins sas mans al mièg de partenaris, acarat als defensors, jol poder d’un arbitre e dins la compreneson del passatge per l’arrièr per anar endavant, aurà de qué demorar palficat.
(Tirat e revirat de Richard Escot, blògue Côté ouvert).

2025

2025 es una annada especiala pels amators (aimadors ?) de matematicas qu’es una annada « carrada ». Aquò vòl dire que 2025 es lo carrat de 45 (45 x 45 = 2025). Aquel fenomèn es pas costumièr, lo darrièr còp èra en 1936 e lo venent serà en 2116. Segon lo matematician Jérôme Gavin, aquelas annadas son de mens en mens nombrosas, l’espaçament entre elas creisson a flor e a mesura que los nombres a multiplicar creisson.
Los nombres carrats tiran lor nom de l’Antiquitat ont èran representats d’un biais geometric.
Per visualizar aqueles nombres los Grecs e los Romans emplegavan mèrcas dispausadas en formas carradas. Per exemple, per un carrat de 2 x 2 cal quatre mèrcas, per un carrat de 3 x 3 ne cal nòu.
Aquel metòde permet de compréner cossí los nombres impars s’ajustan per donar de carrats perfièches.
L’astúcia dels nombres que s’acaban per cinc
Aquí una astúcia que permet de calcular totes los carrats dels nombres que s’acaban per cinc. La primièra causa a far es tot simplament de multiplicar lo 5 final per el meteis. 5 x 5 = 25. Per exemple amb 45, sabèm ja que lo nombre cercat s’acabarà per 25. Ara se pausa la question de çò qu’anam metre davant lo 25. Prenem la primièra chifra : 4. Li cal ajustar 1 : 4 + 1 = 5. Anam multiplicar aquel 5 per la primièra chifra, aicí 4. Doncas 5 x 4 = 20. E 20 serà donc a plaçar davant lo 25 de totara. Lo resultat es plan 2025.
Los nombres de Kaprekar
Lo nombre 2025 ten tanben una proprietat rara ligada als nombres de Kaprekar.
Quand partissèm 2025 en doas parts e las adicionam, avèm 45 qu’es la racina carrada de 2025. Aquela caracteristica es rara, la darrièra ocurréncia èra en 81. Los nombres de Kaprekar (matematician indian) an aquela proprietat unica de retrobar lo nombre inicial amb lor mesa al carrat.
En mai, se ajustam 1 a cada chifra de 2025, avèm 3136 qu’es lo carrat de 56. Aquela proprietat s’èra pas verificada dempuèi l’annada 25.
Aquelas caracteristicas fan de 2025 una annada enfachinanta per las matematicas.
Tirat e revirat de Ràdio Television Suisse :
https://www.rts.ch/info/sciences-tech/2025/article/2025-annee-mathematique-unique-avec-proprietes-fascinantes-28813384.html

ARGENT

NOVÈLS

EUROVISION

Setanta dos participants ancians demandan l’exclusion d’Israël.
(Le Parisien).

LA REPUBLICA

UN CÒP DE BEC ? (4/4)

VENÉCIA

Arribat a la sala deu Maggior Consiglio, qu’agoc juste lo temps de horrupar ua estona l’ondada aquesta de flairors d’ua istòria desueta qui, coma un encens, e pujava d’aqueras parets d’aparat on los pintres italians mes prestigioses qu’avèvan, pendent dus sègles, espandit publicament sos dramas mes pregons a la mes grana glòria de la Serenissima e de son Consilium Sapientum : Guariento, Antonio Veneziano, Gentile da Fabriano, Michelino da Besozzo, Pisanello, Alvise Vivarini, Iacobello del Fiore, Gianbono, Carpaccio, Lo Tician, Pordenone, Lo Tintoret, Veronese...
(Pèire BEC, Contes esquiçats)

UN CÒP DE BEC ? (3/4)

LO REI NUT

Qu’èi getat la masca
Tau coma ua relíquia
Desueta
Lo rei qu’èi mòrt d’ar’enlà
Nut
Mès quin rei ?
Un rei umiliat e fred
De sa clandestinitat.
Qu’èi getat la masca
E non soi pas mes
Que Lo que cèrca
L’auta masca
Qui t’amagava au darrèr de tu.
...
A la glèisa de San Marc
Quaquarren qu’a trindat
Tà hestejar la mòrt
La mòrt deu rei
Deu rei umiliat e fred
De sa clandestinitat.
(Pèire BEC, Contes esquiçats)

UN CÒP DE BEC ? (2/4)

LAS GARAS

Totas las garas deu món que son parièras : lo medish rambalh, la medisha color, la medisha nervositat, la medisha desesperança, la medisha astenia de viatges que non mían en cap de lòc.
(Pèire BEC, Contes esquiçats).

UN CÒP DE BEC ? (1/4)

Lo temps n’ei pas ua question de temps. D’alhors, se i a quitament un sol temps ? Aquò non vòl díser arren.
I a lo temps de los que ploran, de los que sofrishen, de los que saunejan, de los que trabalhan, de los que demòran, de los que desbremban de víver, de los que morishen... Que sabi encara ? lo temps de la plenitud e lo temps deu voide...
(Pèire BEC, Contes esquiçats)

SE CAL PAS PLÀNHER

POLIDA PARAULA

« A me da più sodisfazione di fare qualcosa di bello per gli altri e per me che avere avere avere... sempre di più di più di più...»
(Giardino dei Tarocchi).
Niki de Saint Phalle.
Cap besonh de traduccion.

DARRIÈR

LÈU ?

PAS MAI

FUM

Una polida clinhada de l'IEO d'Erau :
https://ieo-erau.com/22/04/2025/de-fum/?utm_source=mailpoet&utm_medium=email&utm_source_platform=mailpoet&utm_campaign=letra-erau-1

BONA FÈSTA DE SANT JÒRDI

COSSÍ FAR ?

AUTO