LO LOCOM A LA PISTACHA Conte oriental

Un còp èra, en Orient, un Grand Visir qu’èra lo conselhièr mai presat del rei. Los autres visirs n’èran verds de gelosiá. Coma de mirgas, se diguèron :
- Rosegam l’arbre de fisança del rei !
E cada jorn, un mot puèi un autre, una calomnia puèi una autra, rosegavan... Un jorn, lo Grand Visir se n’anèt al hammam. Dintra dins l’aiga, e a un moment donat, son anèl (un joièl inestimable, present del rei), amb lo sabon, son anèl resquilha. Mas allòc de tombar al fons, demòra a flor d’aiga !
Espantat, lo Visir agacha aquò, e subte, un lambret illumina sa cara. Fa un sorrire, recobra son anèl e sortís del hammam dins una corsa descabestrada. Dintrat a l’ostal, crida son monde :
- Recampatz tot ! Afanatz-vos ! Anem ! Anem ! Lèu ! Lèu !
Los servicials recampan tot. El s’en va trobar la femna e fa :
- Ò ma cardonilha plan estimada, o lutz mia, o ma colomba, o mon bonaür sus tèrra, o luna entre las estelas, o ròsa entre los jansemins, o estela del matin, te cal saber que nos cal desseparar.
S’èran pas jamai quitats. Mas ela comprenguèt qu’èra necite. Alara, lo prenguèt dins sos braces e diguèt :
- O mon amic plan aimat, plorem. Plorem las lagremas amaras de la separacion. E se plorèron amassa.
- Vai-te’n a la caravana. Partiràs. Anaretz vos abrigar en çò del rei, mon cosin. Dins l’espèra, demorarai aicí solet.
Amb el demorèt solament un servicial tròp vièlh per s’enanar. Gardariá l’ostal viude amb pas qu’un tapís traucat e un vièlh mòble tròp pesuc. Pas mai.
Lo Grand Visir demorèt aquí una setmana.
Al cap de uèit jorns, òm truca a la pòrta. Dobrís e vei los oficièrs de la garda reiala que l’agafan el, lo Grand Visir ! Es malmenat durant tot lo camin, escampat als pès del rei. Lo rei l’agacha e crida :
- T’acusi de nauta traïson !
- Mas te soi demorat fidèl ! Las gents te vòlon desquilhar en me far tombar ! Soi lo pilar del reialme, o mon rei !
- Te demandi pas d’explicas ! Anem, en preson ! Fins a la mòrt !
L’an volgut umiliar. L’an pas escampat dins las presons del primièr sòtol. L’an pas tanpauc embarrat al segond sòtol amb los presonièrs ordinaris. Nimai al tresen amb los fats. L’an embarrat al quatren ont i a de salnitre, d’infiltracions, d’escupits, e una palhassa poirida que pudís lo pisson.
Mas èra pas çò pièger.
Amb los rats e las babaròtas per companhía.
Mas èra pas aquò çò pièger.
La promiscuitat amb un jaulièr marrit que l’agachava atal.
Mas èra pas encara çò pièger.
Mas alara o volètz conéisser çò pièger ? Çò pièger, quand èra al fons de la preson, èra qu’aviá una enveja bauja de manjar... un locom a la pistacha.
Se disiá qu’èra una peguesa mas èra atal. Li èra passat pel cap e ara se lo podiá pas mai tirar. I pensava tot lo sant clame del jorn !
Amb aquò, tot li rementava : lo salnitre per exemple, lo salnitre blanc... blanc coma lo sucre del locom a la pistacha !
Las crotas de mirga, plan lusentas, lusentas coma las pistachas del locom a la pistacha ! Las tacas de pisson, verdas... coma lo verd de la pistacha ! Tot li fasiá pensar !
Un jorn, anèt trobar lo garda, lo garda marrit que l’agachava atal.
- Tu que te’n vas defòra, me pòs tornar un locom a la pistacha ?
E l’autre, per un còp que teniá un grand del reialme li respondèt :
- NNNonnn !
Cada jorn lo Visir demandava e cada jorn l’autre refusava.
Aquò durèt sèt ans.
Un jorn, al cap de sèt ans – sabèm pas perqué, l’istòria o conta pas, benlèu perque un desir que dura sèt ans aquò’s bravament impressionant, benlèu tanben per desesperar pas de la natura umana...- fin finala, al cap de sèt ans, lo jaulièr es arribat amb un locom a la pistacha amb la gaudina(*) de la preson. Quand vegèt lo locom, lo Visir qu’esperava dempuèi sèt ans, comencèt de soscar...
Mas aquí, o sabètz, son doas escòlas dins la vida : aquela de los que manjan çò bon primièr e aquela de los que sèrvan çò bon per la fin.Lo Visir se diguèt :
- Mangèssi primièr lo locom, deuriái puèi manjar la gaudina per me passar la fam e esclafarai la sabor del locom qu’espèri dempuèi sèt ans ! Non, me cal manjar primièr la gaudina, puèi, quand manjarai lo locom, me s’espandirà dins la boca e ne servarai la sabor tota la vesprada !
Doncas metèt lo locom de caire sus la palhassa e comencèt de manjar la gaudina de la preson. A cada mossec de gaudina, agachava lo locom amb afeccion.
E manjava la gaudina de la preson e agachava lo locom amb afeccion.
A un moment donat, mentre manjava la gaudina, una mirga se roncèt sul locom ! Mas lo locom es mòl e la pata es dintrada dins lo locom. La mirga a plan ensejat de se tirar amb l’autra pata mas las doas son demoradas plantadas dins lo locom ! Puèi, la mirga se perdèt l’equilibri, redolèt e espotiguèt lo locom. Enfin, acabèt per pissar de la de paur. Finala lo rendèt completament infècte...
Quand lo Visir vegèt aquò, una idèa li trauquèt lo cap, un sorrire illuminèt sa cara... Truquèt a la pòrta e diguèt al jaulièr :
- Me cal véser lo vièlh qu’es demorat al mieu.
Quand lo vièlh foguèt aquí, diguèt :
- Cal avisar mon monde, en çò del cosin lo rei : pòdon tornar !
Uèit jorns èran pas passats, lo rei liberèt lo Visir e diguèt :
- Escota, avèm arrestat los conspirators, an confessat que t’avián calomniat per aflaquir lo reialme. E ieu que t’embarrèt pendent sèt ans ! Acampem nòstras familhas ! Que tos enfants sián los Visirs de mos enfants ! Te demandi excusas... Pren aquel vestit d’onor, aquel argent, sabi plan qu’aquò remplaça pas la libertat que te prenguèri...Lo Visir se clinèt e dintrèt al sieu. Faguèt fèsta. Un total festum ! Una fèsta per la lutz. Una fèsta per la libertat. Una fèsta dins lo vergièr amb la femna, los amics, lo solelh, la calor, lo vent...
Pendent la fèsta, los amics lo venguèron veire e demandèron :
- Es extraordinari, uèit jorns abans de tombar en desgràcia, semblava qu’o sabiás : abriguères tas riquesas, la femna, los servicials, es fòrça estonant. E uèit jorns abans de tornar, es coma o aviás sabut. Mas diga, cossí as fach ?
Lo Visir respondèt :
- Es pas complicat. Quand, al hammam, vegèri l’anèl demorar a flor d’aiga me diguèri :
« Quin astre ! Mai d’astre qu’aquò ? Es pas possible. Soi a l’acrin. Ara pòdi pas que davalar ! » E m’aprestèri a la davalada. Quand, al cap de sèt ans de preson, me portèron un locom qu’una mirga me rendèt infècte, me diguèri :
« Es la fin ! Ara, pòdi pas que montar ! » E m’aprestèri a la pujada. Pas mai !
Moralitat :
Quand siás amont, i demoraràs pas totjorn e quand siás aval, i demoraràs pas totjorn tanpauc.
(*) gaudina : mangisca marrida de la preson
(Tirat e revirat de Catherine Zarcate).

IPOTÈSI

EDICION

SENS VERGONHA

MANIF

BALBINO GINER

Dins l’emission Aquí sem del 6 d’abril, Eric Forcada nos presenta una òbra del pintor catalan Balbino Giner Gabalda.
https://france3-regions.francetvinfo.fr/occitanie/programmes/france-3_occitanie_aqui-sem

MÈDIAS

ESTRATEGIA

LO MOT PROÏBIT

LO MOT PROÏBIT
D’allusions escondudas, de badinadas allusivas, de circonlocucions prudentas, de mormolhs escurs m’an donat l’idèa que, dins aquela vila ont soi vengut viure fa tres meses, existís un mot que digús a pas drech de dire. Qual ? O sabi pas. Benlèu es un mot susprenent, estranh, mas poiriá tanben èsser un mot que fa part del vocabulari del cada jorn. Alara, per qualqu’un que fa un mestièr coma lo mieu, poirián puntejar qualques inconvenients. Mai per curiositat que per èrnha, me’n vau questionar Geronimo, lo mai avisat de mos amics que, coma demòra aicí dempuèi un bon vintenat d’annadas, ne coneis un fum de causas.
- Vertat, me respond sulpic. La vertat vertadièra. Avèm aicí un mot proïbit dont tot lo monde se gandís.
- E qual es aquel mot ?
- Veses, me diguèt, sabi que siás una persona onèsta, que te pòdi far fisença. En mai, sèm d’amics vertadièrs. Crei-me, val mai que t’o digui pas. Escota : vivi dins aquela vila dempuèi mai de vint ans. M’aculhiguèt, me donèt de trabalh, me permet de menar una bona vida o cal pas desbrembar. E ieu ? Leialament n’ai acceptat las leis, bonas o marridas. Qual m’empachariá de la daissar ? Çaquelà soi demorat.
- Mas podèm parlar en tota                        . I a pas digús per ausir. Diga, Geronimo ! Lo pòs dire aquel bogre de mot. Qual nos poiriá denonciar ? Ieu benlèu ?
- Anem, faguèt Geronimo amb un sorrire trufandièr, vesi que rasona coma los vièlhs. La sanccion ? Òc, vertat, autres còps cresián que sens castig la lei aviá pas brica d’eficacitat. Benlèu. Mas es una idèa simpleta, triviala. Emai sens castig, la lei sèrva sa valor. Çaquelà, avèm evolucionat.
- Mas alara, qu’es aquò que te geina ? La consciéncia ? La paur del pentiment ?
- La consciéncia ! Pauròt. Òc la consciéncia serviguèt bravamant l’umanitat un còp èra. Mas a calgut que s’acomodèsse als temps novèls. D’ara enlà, s’es cambiada en un quicòm que li revèrta de luènh, quitament de fòrça luènh, quicòm de mens complicat, de mai estandardizat, de mai suau, mai tranquille, dirai de plan mens, mas vertadièrament plan mens, exigent e tragic.
- M’agradariá d’explicas mai claras...
- Una definicion scientifica es de manca. Comunament se sona : conformisme. Aquò’s la patz del que se tròba en conformitat amb çò que l’enròda. O alara, es lo lagui, lo desaise, la confusion del que s’aluènha de la nòrma.
- E aquò sufís ?
- Plan solide que sufís ! Es una fòrça terribla, mai poderosa que la bomba atomica. Plan segur, es pas la meteissa pertot. Existís una geografía del conformisme. Dins los paises arreirats es encara embrionària o se debana d’un biais desordonat. La mòda n’es un bon exemple. Al contrari, dins los paises modèrnes, aquela fòrça s’es alargada a totes los domenis de la vida, s’es completament assolidada, es entre las mans del poder.
- E aicí al nòstre ?
- Es pas tròp mal. La proibicion de la paraula, per exemple, es estada una iniciativa astuciosa de l’autoritat per verificar la maduresa en conformisme del pòble. Es atal. Una mena de tèst. E la resulta foguèt plan, mas plan mai, superiora a las previsions. Aquel mot es ara tabó. Non impòrta çò que cercas, t’afortissi qu’aicí lo traparàs pas jamai, emai dins la prigondor de la cava. La gent s’es adaptada en un pas res. Sens menaças, sens denóncias, sens multas nimai embarraments.
- Foguèsse vertat çò que dises, seriá aisit de rendre tot lo monde onèste.
- Se comprend. Mas caldrà de temps, de sègles benlèu. Bon Dieu, proïbir un mot es pas complicat, renonciar a un mot còsta pas res. Mas los embolhs, las maldisenças, los vicis, la perfidia, las letras anonimas, aquò’s pesuc...Solide amb lo temps capitarem, pòs èsser segur que i arribarem.
- E aquò t’agrada ? Ne resulta pas coma un nivèlament, una uniformitat espauruganta ?
- Agradiu ? Se pòt pas dire atal. En compensacion es utile, fòrça utile. La collectivitat ne profecha.
- Fin finala, aquel mot as decidit de me lo dire pas...
- Fraire, te lo diguèssi, me sentiriái embarrassat. Caldriá èsser un titan per resistir a la pression de l’ambient.
- E la                      . La causa mai polida ? Autres còps la presavas. Per la pèrdre pas, quantas causas auriás donat. E ara ?
- Quantas causas, quantas causas... Quitament lo mai nòble sentiment se demesís, se deslia pauc a cha pauc e digús ne fa pas mai cas.
- Doncas, lo vòl pas dire ? Es una paraulassa ? Ten una significacion delictuosa ?
- Al contrari, es un mot polit, onèste e tranquille.
- Diga-me almens : es un substantiu ? un adjectiu ? un vèrbe ? un advèrbe ?
- Mas perqué insistisses ? Demorèsses aicí amb nosautres, l’identificaràs tu tanben lo mot proïbit de ressabuda. Es atal, mon vièlh, e pas autrament. L’engoliràs amb l’aire.
- Va plan, estimat Geronimo, siás tan testarut coma una mula. Rai, aquò vòl dire que me caldrà, per apasimar ma curiositat, anar veire los tèxtes oficials en bibliotèca. I aguèt una lei non ? E foguèt estada publicada ! E solide, menciona çò qu’es proïbit !
- Òi, siás demorat endarrierat, rasonas encara amb los esquèmas vièlhs ! Una lei que, per proïbir l’usatge d’un mot, lo nommariá, se contradiriá, seriá una monstruositat juridica. Es pas la pena d’anar en bibliotèca.
- Anem, Geronimo, te trufas de ieu ! I aguèt plan qualqu’un qu’avertiguèt : d’ara enlà la paraula X es proïbida. E l’aurà nommada non ? Sequenon, cossí la gent aurián sabut ?
- Aquò, solide, es benlèu lo picar de la dalha. Son tres teorias : unes dison que l’interdiccion foguèt espandida oralament per de personal comunal mascarat. D’autres garentisson qu’an trobat a l’ostal, dins una envolòpa tampada, lo decret amb l’òrdre de lo cremar tre legit. I a tanben los integristas, que sostenon que i a pas besonh d’un òrdre, tant los ciutadans son de motons. Bastava que l’autoritat o volguèsse e totes l’an sabut coma per una mena de telepatía.
- Mas totes son pas venguts piòts. Se traparà encara en vila de personnas independentas que pensan d’espereles. Un jorn o l’autre, benlèu qualqu’un, per desfís o per jòc, prononciarà la paraula en question. Que se passarà alara ?
- Res, res de res. Es aquí la capitada extraordinària de l’experiéncia.
- Qué vòls dire ?
- Que, per un veto de l’inconscient, se qualqu’un pronóncia la paraula proïbida, la gent l’ausisson pas e se la tròban escricha la veson pas.
- E en plaça de la paraula de qué veson ?
- Res, la paret nuda, foguèsse escricha sus una paret, un espaci blanc foguèsse escricha sus un fuèlh.
Ensagèri una darrièra assautada.
- Geronimo, te’n pregui : uèi, dins la convèrsa, l’ai emplegat aquel mot misteriós ? Almens o me pòs dire, pèrdes pas res.
Lo vièlh Geronimo sorriguèt e guinhèt.
- L’ai emplegat alara ?
Guinhèt tornarmai. Mas una lusor marrida illuminèt sa cara.
- Quantes còps ? Diga-me quantes còps ?
- Quantes còps o sabi pas. Emai l’aguèsses prononciat lo podiái pas ausir. Mas me semblèt, a un moment donat, mas te juri que me rementi pas quora, i aguèt una pauseta corteta, coma aguèsses prononciat un mot e que lo son me seriá pas arribat. Mas benlèu qu’èra una suspension volontària coma aquò escais de còps...
- Un sol còp ?
- Basta. Arrèsta.
- Sas çò que vau far ? Tornat a l’ostal, vau transcrire aquela parlicada mot per mot. Puèi l’estamparai. Se es vertat çò qu’as dich, l’estampaire que, supausam, es un brave òme, veirà pas lo mot en question. Doncas doas possibilitats : un, daissa un espaci liure dins la rega e aurai la solucion o al contrari, tirarà drech sens espaci liure e me demorarà pas qu’a comparar amb l’original que ne sèrvi la còpia e sauprai qual es lo mot.
Geronimo se riguèt, bonifaci.
- Dins una estampariá que que siá, lo conformisme es tal que l’estampaire sauprà cossí far per se jogar d’aquelas manòbras.
- Excusa-me, quin interés tot aquelas precaucions ? Seriá pas un avantatge per la vila aprenguèssi qual es lo mot proïbit sens que digús lo nommèsse o l’escriguèsse ?
- Pel moment, o pensi pas. Segon tos dires, es clar que siás pas madur. Te cal una iniciacion. Fin finala, siás pas encara conformat. Siás pas encara digne – segon l’ortodoxia – de respectar la lei.
- E lo public, en legissent aquel dialògue, se mainarà pas de quicòm ?
- Simplament, veirà un espaci liure. E simplament se pensarà que, inatentius, an desbrembat un mot.
(Tirat e revirat de Dino Buzzati, Sessanta racconti).

TOULOUSO

Las abanturos d’un campagnard a Toulouso
(Louis Vestrepain)

D’aprèp tout ço qu’ey bist, la bilo de Toulouso,
Dins soun pitchou coumerce es bélcop aboundouso,
Un ritche y pot joui de toutis les plazes ;
Car tout counsiderat, y manquo pas de res ;
On y vey ço que fa bostre plus grand delici,
Et ço qu’y coumandats es a vostre serbici.
Quand on a per bounhur d’argent dins le falset,
On apayso la fam et l’on calmo la set,
La disetto jamay, en fét de nouyrituro.
(Grafia originala).

CANCER

QUESTION

Perqué lo RN a pas festejat sos 50 ans en 2022 ?
Perque JM Le Pen n’èra lo fondator amb d’ancians Waffen SS, de simpatisants neonazis e de nostalgics de l’Algeria francesa membres de l’OAS.
JM Le Pen que disiá que las cambras a gas èran « un detalh de l’istòria ».

EN ITALIANO