LITTÉRATURE ITALIENNE

Me pòdi pas reténer de vos faire tastar un tròç de literatura italiana qu’amb plaser ai revirat en lenga nòstra.

Aquí un extrait de « Marcovaldo » d’Italo Calvino.

La vila ennevada

Aquel matin foguèt lo silenci que lo desrevelhèt. Marcovaldo se quilhèt dins lo lièit amb l’impression que l’aire èra cargat d’un quicòm d’estranh. Compreniá pas quina ora podiá diable èsser, la lutz que filtrava per las persianas èra pas la de totas las oras del jorn e de la nuèit. Dobriguèt la fenèstra : la vila èra pas mai aquí, èra estada remplaçada per una granda pagina blanca. Espièt e destrièt dins tot aquel blanc qualques linhas gaireben escafadas que correspondián a las del cada jorn : las fenèstras e los teules e los reverbères del parçan, mas sebelits jos aquela nèu qu’èra tombada dins la nuèit.

La nèu ! cridèt Marcovaldo a la femna o puslèu o volguèt cridar, mas la votz sortiguèt estofada de la garganta. Coma sus las linhas e las colors e las perspectivas, la nèu èra tanben tombada suls bruts e quitament sus la possibilitat de faire brut : dins aquel espaci encoissinat, los sons vibravan pas pus.

Se n’anèt a pè al trabalh, la nèu empachava los trams de rotlar. Dins la carrièra se dobriguèt un passatge e se sentiguèt liure coma jamai. I aviá pas mai de diferéncia entre lo trepador e la calçada, las veituras podián pas passar. E Marcovaldo, emai se s’entraucava fin a mièja camba e sentissiá la nèu s’infiltrar dins las caucetas, Marcovaldo èra ara mèstre de marchar pel mièg de la carrièra, de prautir las platabandas, de traversar en defòra dels passatges pedonièrs, de faire abans en ziga zaga. Carrièras e baloards se dobrissián interminables e desèrts, coma blancas gòrjas de montanha. Qual sap se la vila sebelida jos aquel mantèl èra totjorn la meteissa o l’aurián pas cambiada dins la nuèit ?

Qual sap se i aviá encara, jols pilòts de nèu, los pòstes de benzina, los kiòsques dels jornals, las estacions del tram, o i aviá pas que de sacas de nèu e de sacas de nèu ? En tot marchar, Marcovaldo somiá que se perdiá dins una autra vila, alara que sos passes lo tornavan menar exactament al trabalh, a la SBAV. Exactament al magazin ont lo manòbra s’estonèt, en passar lo sulhet, de se trobar tornarmai entre las parets totjorn parièras, coma se lo cambiament, qu’aviá anullat lo mond exterior, aviá estalviat solament la SBAV.

Aquí l’esperava una pala mai granda que non pas el.

Lo sénher Viligelmo, lo cap magazinièr, diguèt tot la li porgissent :

-      Sèm nautres que devèm netejar davant lo magazin. Nautres o puslèu tu...

Marcovaldo prenguèt la pala jol braç e sortiguèt.

Levar de nèu es pas un jòc pels mainatges e subretot quand as l’estomac quasi voide, mas per Marcovaldo, la nèu èra coma un element qu’abolissiá las parets qu’embarravan sa vida. E comencèt son trabalh amb vam, fasiá volar la nèu a bèlas paladas fin al mièg de la carrièra.

Emai Sigismondo, lo caumaire, èra plen de reconeissença per la nèu, qu’èra engatjat dempuèi lo matin dins la còla dels escobaires comunals e podiá comptar sus qualques jorns de trabalh assegurat. Mas aquel sentiment, puslèu qu’a d’incertesas pantaissadas coma las de Marcovaldo, lo portava a calcular amb fòrça precisions quant de mètres cubes de nèu caldriá bolegar per netejar tant e tant de mètres carrats ; cercava fin finala de far bona impression e (èra aquí son ambicion secreta) voliá faire carrièra.

Sigismondo se revirèt, e de que vegèt ? Un bocin de la calçada netejat de fresc se tornar cobrir de nèu jos las paladas desordenadas d’un gusàs que s’afanava sul trepador. N’agèt gaireben un còp de sang. Se roncèt cap a el, li apiegèt la pala comola de nèu sul pitre :

-      Òu tu ! Siás tu que bazardas tota aquela nèu ?

-      Qué ? Qué ? diguèt Marcovaldo susprés, mas en reconéisser pasmens :

-      A ! Benlèu òc.

-      Bon, alara la tornas prene sul pic amb la pala o la te fau manjar fin al darrièr borrilh.

-      Mas devi netejar lo trepador...

-      E ieu la carrièra, alara !...

-      E ont la meti ?

-      Trabalhas per la comuna ?

-      Non per la SBAV.

Sigismondo li aprenguèt cossí amolonar la nèu en rasa de carrièra, e Marcovaldo tornèt netejar lo talh. Contents un de l’autre, las palas plantadas dins la nèu, agachèron lo trabalh complit.

-      Auriás pas una pichona cigareta ? demandèt Sigismondo.

Èran ocupats d’alucar cadun una mièja cigareta, qu’una escobilhaira automatica passèt e levèt doas garbas blancas que tombavan sul costat. Lo mendre brut aquel matin èra pas qu’un brusiment ; quand los dos òmes levèron los uèlhs, lo talh qu’avián netejat èra tornarmai cobèrt de nèu.

-      De qué se passa ? Tornèt nevar ?

La veitura netejaira rotlava sus las balajas mecanicas e desaparessiá ja al primièr viratge.

Marcovaldo aprenguèt d’amolonar la nèu per ne faire de pichonas parets sarradas. Se contunhava atal de faire de pichonas parets, podiá bastir de carrièras que lo menarián dins d’endrets qu’èra solet a conéisser, de carrièras ont los autres se serián perduts. Tornar faire la vila, faire de molons de nèu nauts coma d’ostals que degun auriá pas destriats dels vertadièrs ostals. O benlèu, coma totes los ostals èran venguts de nèu tant al dedins coma al defòra, tornar faire tota una vila de nèu amb monuments, cloquièrs, arbres e tot ; una vila que se poiriá desmargar a paladas e tornar bastir d’un autre biais.

A un endret, pròche del trepador, i aviá un pilòt de nèu gigantàs. Marcovaldo s’aprestava de l’aplanar per lo botar a nautor de sas parets, quand se mainèt qu’èra una veitura : la luxuosa veitura tota cobèrta de nèu del commendatore Alboino, lo president del conselh d’administracion de la SBAV. Coma la diferéncia entre una veitura e un pilòt de nèu èra pauc evident, Marcovaldo se botèt a escalprar a paladas una veitura de nèu. Èra plan capitada : tot comptat, se podiá pas destriar la vertadièra veitura de la falsa. Per alindar l’òbra, Marcovaldo empleguèt qualques bordilhas qu’aviá trobat : una bòstia metallica que fariá bèl just un far, e un bocin de robinet per imitar la maneta de la portièra.

I agèt un fum de salutacions dels portièrs, dels uissièrs, dels servicials e lo commandatore Alboino passèt lo sulhet de la SBAV. Tucle e dinamic, s’encaminèt d’un biais lèst e decidit cap a sa veitura, emponhèt lo robinet que despassava, baissèt lo cap e s’entrauquèt dins lo pilòt de nèu fin al còl.

Marcovaldo aviá ja virat al canton de la carrièra e netejava la cort. La cort ont los mainatges avián quilhat un òme de nèu.

-      A pas cap de nas, diguèt un.

-      De qu’anam botar ?

-      Una carròta.

Se roncèron cap a las cosinas familialas. Marcovaldo badava l’òme de nèu.

« Jos la nèu, se fa pas de diferéncia entre çò qu’es nèu e çò que n’es solament cobèrt. Levat per l’òme, perque sabèm que ieu soi ieu e pas aquel òme de nèu ».

Ocupat per sas pensadas, se mainèt pas que, del teulat, dos òmes cridavan :

-      Òu sénher ! Escampatz-vos d’aquí !

Èran d’òmes que netejavan los teules e, sul pic, tres cents quilos de nèu li tombèron dessús.

Los mainatges tornèron amb las carròtas.

-      Òu ! An bastit un autre òme de nèu.

Al mitan de la cort, n’i aviá ara dos, parièrs e pròches un de l’autre.

-      I botam un nas a totes dos !

E los mainatges entrauquèron doas carròtas dins lo cap dels òmes de nèu.

Marcovaldo mai mòrt que viu sentiguèt que li arribava quicòm per manjar. Se botèt a mastegar.

-      Bon Dieu ! La carròta s’es avalida !

Los mainatges èran espaurugats.

Lo mai aluserpit perdèt pas coratge. Aviá un nas de recambi : un pebron. Lo botèt a l’òme de nèu. Que se l’empassèt tanben.

Alara ensagèron un tròç de carbon. Marcovaldo l’escupiguèt bruscament.

-      Al secors ! Es viu ! Es viu !

E los mainatges de fúger.

Dins un recanton de la cort i aviá una grasilha d’ont s’escapava una nivol de calor. Marcovaldo, del pas pesuc de l’òme de nèu, s’anèt sèire dessús. La nèu se botèt a fondre, rajant en regòlas suls vestits, en faire paréisser un Marcovaldo tot uflat de fred.

Emponhèt la pala, subretot per se rescalfar, e se botèt a netejar la cort. Aviá una brava enveja d’esternudar que s’èra nosada a la cima del nas, demorava aquí e se decidissiá pas d’espetar. Marcovaldo netejava, los uèlhs mièg tampats e l’esternudament demorava totjorn ajocat a la cima del nas. Subte,  l’« Aaa... » foguèt gaireben una tronadissa e lo « ... tchom » mai que l’espetament d’una mina. Al desplaçament d’aire Marcovaldo s’anèt espotir contra la paret.

Un desplaçament d’aire qu’èra una vertadièra bomba. Tota la nèu se joslevèt, foguèt aspirada cap en naut e venguèt polsa dins lo cèl.

Quand Marcovaldo, revengut de son estavaniment, tornèt dobrir los uèlhs, la cort èra completament netejada.

E tornèt veire alara la cort vièlha, las parets grisassas, las caissas del magazin, las causas del cada jorn, angulosas e ostilas.