PATZ !

31 de decembre

UN JORN A PLASENÇA

AGENDA

LO MOT : SE

SE : lo mot mai enfachinant qu’amb el tot es possible. Çò piéger e çò melhor.
Çò piéger, las pauralas seguentas :
A prepaus de la catastròfa a Maiota :
Si ce n’était pas la France, vous seriez 10 000 fois plus dans la merde ! (E. Macron).
A prepaus del suicidi del caminòt :
Ça aurait pu être plus grave s’il avait souhaité faire dérailler son train ( ministre novèl dels Transpòrts, Philippe Tabarot).
Aürosament, nos demòra la poesia.

Se tròbas per la plaja
un plan polit cauquilhatge
fai lo numèro
mar zèro zèro
e l’aurelha pegada a l’aparelh
la mar te contarà dins sa lenga
de meravilhas
que papà te revirarà.
(Claude Roy)

... e tanben l’umor (emai se lo mot es jos entendut).

JORNALET

« Uèi, anam publicar la reforma de l’article 2 de la Constitucion en mantuna lenga, en celebrant la Jornada Internacionala dels Dreches Umans ».
Jornalet nos fa saber qu’es pas en França mas al Mexic. Pecat !
Avètz ausir dire qu’èrem a nos mexicanizar ? Malaürosament, ne prenem pas lo camin.
https://www.jornalet.com/nova/22807/mexic-reconeis-sa-diversitat-culturala

BON NADAL

L'ÒME NADAL

GRAPAUD

Nascut d’una pèira, viu jos una pèira e i cavarà un tombèl.
Li fau visita plan sovent, e cada còp que tiri la pèira, ai paur de lo tornar trobar e paur que i foguèsse pas. I es.
Amagat dins aquela cochada seca, neta, estrecha, plan a el, l’emplena coma cal, cofle coma un borset de cagadur. Una pluèja lo fague sortir, me ven al rescontre.
Qualques sauts pesucs e m’agacha de sos uèlhs roginoses.
Se lo monde marrit lo tracta de ladre, crenti pas de m’acoconar pròche d’el e d’acercar de la sia ma cara d’òme. Puèi mestrejarai una resta de descòr e t’amaganharai de la man, grapaud !
Dins la vida n’empassam de mai òrras.
Çaquelà, ièr, manquèri de delicadesa. Èra a fermentar, a gotejar, totas las verrugas crebadas.
- Pauròt, li diguèri, te vòli pas còrcachar, mas, Mon Dieu ! que siás òrre !
Dobriguèt una boca minharda e desdentada, de l’alen caud e me respondèt :
- E tu ?
Tirat e revirat de Jules Renard, Histoires naturelles.

SENS PARAULAS

VEJAIRE

MAYOTTE

AIRE

La Dépêche 12/12/2024
Deu èsser d’aire bon. Benlèu de Buenos Aires ?

MIRALH

16 de decembre

Lo 16 de decembre de 1871, Louise Michel es condemnada a la deportacion a perpetuitat.
Una de las figuras mai grandas de la Comune disiá :
« Lo poder abestit los òmes ».

NATURAL

MAMETA BOXAIRA

La Dépêche du Midi 12/12/2024

Aquí la mameta que decidiguèt de provar qu'èra encara plan viva.

UN JORN A TOLEDO

Octobre de 2024

LOS JORNS PERDUTS

                   LOS JORNS PERDUTS

Ernst Kazirra se’n tornava a son ostalàs somptuós comprat qualques jorns abans quand s’avisèt de luènh d’un òme que sortissiá d’un pichon portanèl, una caissa per l’esquina que, fin finala, carguèt sus un camion.
Capitèt pas a lo rejúnher abans que foguèsse partit. Alara lo seguiguèt en veitura.
Lo camion faguèt un long camin, fins a l’extrèma banlèga de la vila, e s’arrestèt a l’òrle d’una comba. Kazirra davalèt de l’autò per anar veire.
Lo desconegut descarguèt la caissa e, après qualques passes, l’escampèt dins lo vabre qu’èra comol de milierats d’autras caissas parièras.
S’acerquèt de l’òme e demandèt :
- T’ai vist sortir aquela caissa d’en çò mieu. Que i aviá dedins ? E quinas son totas aquelas caissas aquí ?
Aqueste l’agachèt e sorriguèt :
- Sul camion, n’ai encara d’autras per escampar. O sas pas ? Son los jorns.
- Quins jorns ?
- Los tieus.
- Los mieus ?
- Los tieus jorns perduts. Los jorns qu’as perdut. Los esperavas non ? Son venguts. Que ne faguères ? Agacha-los, sencers, encara vius. E ara...
Kazirra agachèt. Fasián un molon gigant. Davalèt pel penjal e ne dobriguèt un.
Dedins èra un camin de tardor e, al fons, Graziella, la sia promesa, que s’enanava per totjorn. E el que la cridava quitament pas.
Ne dobriguèt un autre. Èra una cambra d’espital amb, sul lièit, lo sieu fraire Giosuè qu’èra malaut e l’esperava. Mas el èra en viatge.
Ne dobriguèt un tresen. Al portal del vièlh ostal miserable, Duk, lo can fidèl, l’esperava dempuèi doas annadas, pas que pèl e osses. E el que pensava pas de tornar.
Sentiguèt quicòm que li quichava l’estomac. Lo camionaire èra dret sus l’òrle del vabre, immobil coma un justicièr.
- Sénher ! cridèt Kazirra. Escotatz-me. Daissatz-me almens aqueles tres jorns. Vos’n pregui. Almens aqueles tres. Teni moneda. Vos donarai çò que volètz.
Lo camionaire faguèt un signe de la man, coma per indicar un punt impossible d’aténher, coma per dire qu’èra tròp tard e que i aviá pas mai res a far. Puèi s’avaliguèt e, al meteis moment, s’avaliguèt tanben lo molon gigant de las caissas misteriosas.
E davalava l’ombra de la nuèit.
(Tirat e revirat de D. Buzzati, 180 racconti).

MAS ONT S'AMAGA ?

TIMBRATS LOS ITALIANS ?

JORNALET nos assabenta qu’en Itàlia s’es estampat un sagèl per las lengas minorizadas :
https://www.jornalet.com/nova/22757/italia-publica-un-timbre-dedicat-a-las-lengas-minorizadas

LO MOT : CRAVATA

CRAVATA
La cravata, coma l’entendem uèi, ten una istòria pro particulara. Apareguèt en França en 1886, quand Loís XIV, en guèrra en Alemanha, creèt un regiment de cavalariá leugièra de Croats. Aqueles Croats cargavan un unifòrme coma lo dels Ongreses : un dolman roge amb cordilhs, un capèl e, causa plan particulara, una benda de lin blanc nosada al còl. Lo mot en francés se ditz « croate », mas tanben « cravate » per corrupcion populara. Lo regiment foguèt sonat « Royal – Cravate » e demorèt fòrça presat pel Rei. Aqueste tardèt pas a onorar aqueles soldats, se cenhèt lo còl el tanben amb una preciosa benda de seda blanca, comandèt a tota la Cort de far coma el, e bategèt « cravate » aquel simple ornament, totjorn en l’onor dels Croats. Se compren alara que, dins aquel sègle puslèu iperbolic, la pichona benda de tela o de seda se mudèt lèu lèu en un nosèl de dentèla complicat e rafinat, privilègi absolut dels nòbles.
(Tirat e revirat de Aldo Gabrielli, Avventure nella foresta del vocabulario).

LO SALVADOR

Lo salvador de la republica.

SOVENT

CAÒS

UN MONDE

ALEGRE ! ALEGRE !

LOS QUE M'AGRADAN

BANANA

LA MONEDA

CALENDIÈR

BUZZATI (2/2)

Seguida
Ieu lo pacan que, çaquelà, a legit Manzoni, Tolstoi e Sienkiewicz, mas reconeis son inferioritat culturala. Tu, plena d’escrupuls, de retenguda, reservada, disi pas auturosa (mas quina pèl supèrba as, a pena la fregui soi galinat, digús t’o a jamai dich ?, quin ninòi soi, qual sap quant d’òmes te l’auràn dich) vas rafir ton pichon nas deliciós al mendre mot bargalhat. De ieu, qual sap quant n’auràs. Es pas extraordinari aquò ? Fai-me un poton, diablessa, fai-me la bèba.
Quicòm mai. Siás acostumada a la vilassa. Un jorn m’as dich que lo bram de las veituras, dels camions, las sirènas de las ambulàncias, lo craïnar dels trams, èran per tu coma una dròga que te facilitava lo trabalh lo jorn e lo sòm la nuèit.
Finala, siás una citadina comola d’electricitat per o dire atal. Aicí, al contrari, la tranquilitat es completa que de còps acaba per m’empepinar ieu tanben (o t’afortissi). La nuèit, macanicha ! pas que la votz del vent que bufa, lo batedís de las gotas sul teulat quand plòu, los cans que japan luènh quand fa luna. Non, non, jamai poiràs t’acostumar. E alara entrevesi las rebufadas, la nervositat, l’irritacion. Quin banaür, i pensas ?
Remembra-te, fa un brieu que los bans son estats publicats. Lo capelan espèra per nos maridar tre diluns de matin, del moment qu’arribèsses a l’ora .
En mai d’aquò, m’agrada lo fotbòl, causa qu’as en òdi. Ieu soi un vièlh « tifoso » de la Juventus e lo dimenge de ser, se las causas viran marridament, me’n perdi l’apetís. Amb los amics, coma o pòdes imaginar, parlam d’aquò de longa, quitament la setmana. Supausi que tu ne traparàs lo vòmit. Lo ser, m’agacharàs coma s’agacha un vèrme que serpateja. Finirem per nos pelejar, presumi que, de ta polida boca, sortiràn qualques paraulassas.
A prepaus : a las nòças, solide, pòs convidar qual vòls, poiràn dormir a l’albèrga del Terme aquí pròche, qu’es un ostal plan seriós. A mon compte, plan segur. Per çò qu’es de mos parents, o te disi tre ara, seràn un quarantenat al mens. Veni, cocolina, daissa-me t’abraçar, m’agrada quand fas lo morre.
Solide, dins las vilassas, las costumas son diferentas. Quand vas pas al cinema (a prepaus, as vist Waterloo ?, m’agradèt fòrça), retrobas qualques amigas non ? Anatz parlar dels problèmas de l’escòla, dels programas, anatz far un grop de trabalh coma se ditz, vos sentissètz monde superior, vertat ?
Lo ser, me sembla qu’o ai dich, m’agrada agachar la television, una marrida tissa non ? Pasmens, nos podèm endevenir. Soi d’acòrdi, de quora en quora, per t’acompanhar unas seradas en vila, tresaur mieu. Mas veses, la television aquò’s pièger que çò que pensas (tu qu’as totjorn refusat de l’agachar que ta portièra l’agacha tanben).
E doncas lo ser, perque l’amagar, tu tanben seguiràs la partida. Me maldiràs, benlèu. Te recauquilharàs dins un canton del sofà, jos un pichon capèl de lampa, a legir Teilhard du Chardin (es atal que s’escriu ?). Anem, amor mieu, trapa l’avion, una fusada interplanetària, un tapís volaire. Vesi pas l’ora. Ne pòdi pas mai. Veni, tresaur, o juri, serem malaüroses.

BUZZATI (1/2)

Letra d'amor
Fin finala soi tornat, Nina, e ara t’espèri. Dins ta darrièra letra, que recebèri fa un mes, disiás justament que podiás pas mai viure sens ieu. Te cresi, perque pensi çò mème. Seriá pas coma una atraccion fatala, gaireben un castig ?
De costuma, entre un òme e una femna, sol un dels dos s’enamora. L’autre, o l’autra, accepta o endura. Per nosautres, cocanha ! la passion es comuna. Fòls los dos. Es meravelhós, mas fa paur tanben. Sèm coma doas fuèlhas furiosament butadas una cap a l’autra per de vents contraris. Que se va passar quora nos encontrarem ?
Aquela letra t’arribarà dins quaranta uèit oras. Dempuèi longtemps, o sas, siás prèsta, las maletas clavadas, los amics congediats. Per arribar aicí, te caldrà un parelh de jorns. Una suposicion que partiguèsses dissabte. Dins quatre jorns, es a dire diluns, tre l’alba, t’espèri.
Quina serà nòstra vida ? Dins aquelas annadas d’alunhament, ai pensat de longa a nòstra existéncia comuna. Mas ai pas capitat a me representar clarament las causas qu’a cada còp, dins lo trabalh de l’imaginacion, la desirança bauja de tu traucava. Uèi, profiti de una inacostumada pausa de calma e sentissi lo besonh de te presentar unas causas. Non pas per ensajar de te convéncer. Pecat i agèsse encara, per tu o per ieu, una ombra de dobte. Mas, en tornant legir aquela pagina, pensi que, pendent lo viatge, auràs léser de mesurar e d’assaborar encara un còp, l’oportunitat de la tia e de la mia irrevocabla causida.
E doncas voldriái, avant que siá tròp tard, espepissar las nòstras respectivas qualitats e defauts, las respectivas situacions, gostes, abituds, desiranças que fan (te’n siás pas jamai avisada ?) una coïncidéncia mai astrosa que jamai.
Per commençar, la posicion sociala. Tu, professora de francés al collègi, ieu productor de vin. Ieu, operator economic, coma dison, et tu intellectuala. Es malaisit, aürosament, de s’endevenir completament, demorarà totjorn quicòm, una cortina de separacion que la bona volontat, d’un costat o de l’autre, poirà pas jamai escafar. Pensa al problèma dels amics, per exemple. Mos amis son gents civilizats e onèstes, mas simples. Vòli pas dire vertadièrament ninòis, que s’i trapa un avocat conegut, un doctor en agricultura, un major a la retirada. Mas pas cap tenon de problèmas complicats, aiman generalament las taulejadas, e presan, de còps que i a o t’afortissi, las istòrias un pauc calhòlas.
Cresi te veire amb eles, badalharàs fòrça, benlèu d’amagat vista la finesa de ton educacion. Mas t’acostumaràs pas. Siás una persona fòrta e la paciéncia e la toleréncia cap als autres son pas tas qualitats primièras, es justament per aquò que venguèri baug de tu. Ara, escota-me plan, emai agèsse pas res a véser amb aquò : capitèsses a t’enanar amb lo primièr tren dissabte, per poder arribar atal lo dimenge de ser, seriá pas meravelhós ?
Flambas gemelas, disiás. As rason. L’afinitat entre doas personas vòl pas dire egalitat o semblança estrecha. Al contrari : l’usatge ensenha que vòl dire lo contrari. Coma per nosautres. Tu, professora de francés, ieu « vinatièr » coma t’agradava de me presentar a la debuta, çaquelà per galejar.
Te dirai qu’ai pas mai la vòlha de tornar en Argentina. Basta. Ai daissat las plantacions eritadas de l’oncle a Mendoza e quitarai pas pus mas tèrras, es çò qu’espèri. Es pas qu’aicí que pòdi viure aürós. Mas sabi tanben que, de viure al campèstre, emai se contunhas d’ensenhar en vila en fasent lo vai e veni, te va donar de melanconia.
E t’afortissi qu’aicí es lo campèstre a cent del cent. Solide, tre la debuta, vas mastegar lo bridel. Mas just al moment, me torna a l’idèa la tia boca, quand l’as entredobèrta coma las drolletas, coma esperèsses quicòm. Vas dire que soi banal (quantes còps auràs l’escasença d’o dire), mas dins tas pòtas, tan catimèlas, a pena espelidas, s’es nisat lo diable (o son fraire). E aquò’s la tia boca que m’a fach pèrdre lo cap pel primièr còp.
L’ostal. Lo mieu es pro grand e comòde (veni d’adobar las tres salas de banh) mas es plan diferent del tieu. Los mòbles son encara los dels grands, dels rèires, dels rèires rèires. Los cambiar, o te confessi, me semblariá un sacrilègi, coma la profanacion d’una tomba. Al contrari, a tu t’agrada Gropios (es atal que s’escriu ? excusa-me se m’engani, o sas qu’arribèri pas qu’en tresena) a tu t’agradan los canapès, los fautuèlhs, las lampas dessenhadas per d’arquitèctes famoses. Totas las causas netas, foncionalas, essencialas, ortopedicas (se pòt dire atal ?). Pel mièg tot aquel vielhum que, (o compreni ieu tanben) pòt pas pretendre èsser de primièra borra, cossí te sentiràs ?
Sufís de pensar a la flaira que s’escapa d’aquels membres : sentors d’umiditat, de bona posca, de campèstre, de casal solitari, que ieu aimi tant, excusa-me. Imagina : te vas pensar cobèrta de mofa. Te sentiràs forastièra. Te vas recauquilhar coma un eriç. Veni, veni, còr mieu.
E las personalitats ? Ieu bonassa, expansiu, amusaire, de còps excessiu o sabi plan, mas o pòdi pas me n’empachar. Tu, ensenhada en çò de las sòrres francesas de Saint Etienne, de familha aristocratica, emai se las finanças son al mai bas (vas dire que soi un bernadàs per t’escriure aquela causa marrida, mas val mai, crei-me), acostumada a una societat de monde saberut, rafinat, ont se parla de las arts amb finesa, de literatura, de politica (e de petòfias qu’an quitament una cèrta distincion).
Tirat e revirat de Buzzati, Le notti dificili.
De seguir...

ECO-ÀNSIA

LA CLAU

XANAX

RAI

LO DEUTE

MARRANA

MANCA

PECAT !

ABITUD

UN JORN EN ÁLCALA de HENARES

Estatua del paire de Don Quichòte dins sa vila natala.

FCB

MEXIC

MIÈJA MINUTINA

La parmentièra
En l’an de gràcia 2024, qualques joves aluserpits decidiguèron de comunicar secretament pas qu'en emplegant una lenga vièlha qu’èra a mand de desaparéisser. La mòda s’espandiguèt lèu lèu non solament entre eles mas tanben dins tota la societat. Foguèt una brava capitada.
Coma previst (e coma de costuma ?), las autoritats ensagèron de s’opausar al fenomèn.
De badas que, coma sovent, las causas proïbidas son practicadas a l’amagat amb un plaser decuplat...
Aquò donava d’èr un pauc (al revèrs) a l’istòria de la patana d’un còp èra, amb la famosa trapèla maliciosa d’aquel apoticaire militar finòt Antoine Augustin Parmentier per far la promocion d’aquela ortalissa.
Es per aquò que los sociològues de l’epòca bategèron la causa la parmentièra.
Solide, l’avètz çaquelà devinat : aquela lenga èra l’occitan.
Es atal que se salvèt la lenga nòstra.
Malaürosament, de l’autre costat de la Mar Granda, un folastre arribèt al poder...

                Van Gogh Los manjaires de patanas

Una minutina es un tèxte que se deu legir en una minuta a quicòm pròche, creacion del JM Leclerc dins Jornalet. (veire tanben https://lodiari.com/la-minutina/).
Generalament aquel tèxte fa 300 mots (mai o mens 5%).
Aquí, avètz una mièja minutina (150 mots).

JO